Γόρτυς

Η πόλη της Γόρτυνας βρίσκεται νοτιοδυτικά της πόλης του Ηρακλείου και είναι κτισμένη στην πεδιάδα της Μεσαράς. Τα ερείπια της απλώνονται σε μεγάλη έκταση κατά μήκος του Ληθαίου ποταμού (σημερινός Μητροπολιανός) και καταλαμβάνουν έκταση 2000 τετραγωνικών μέτρων. Οι ανασκαφές στην περιοχή άρχισαν το 1884 από τον αρχαιολόγο F. Halbherr και συνεχίζονται μέχρι σήμερα. 

Η Γόρτυνα στην αρχαιότητα ήταν μια από τις πιο ισχυρές πόλεις της Κρήτης και υπήρξε πρωτεύουσα του νησιού κατά την περίοδο των ρωμαϊκών και πρωτοβυζαντινών χρόνων. Τον 3ο αιώνα κάνει εκστρατεία εναντίον της Φαιστού και την καταλαμβάνει. Έτσι στην κατοχή της περνάει και το λιμάνι της Φαιστού, τα Μάταλα, που μαζί με το δεύτερο λιμάνι της Γόρτυνας, Λέβηνα, αποκτά περισσότερη δύναμη. Σε διαμάχη επίσης βρισκόταν με την Κνωσό ενώ με τους Αχαιούς και τους Πτολεμαίους της Αιγύπτου είχε πολύ καλές σχέσεις. Στην περίοδο της ρωμαιοκρατίας, η Γόρτυνα, παίρνει το μέρος των Ρωμαίων με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην την καταστρέψουν αλλά να την βοηθήσουν να επικρατήσει στο νησί. Έτσι την περίοδο αυτή η Γόρτυνα γνωρίζει την μεγαλύτερη ακμή της.

Στην αρχή των Βυζαντινών χρόνων άκμασε ακόμα και διατήρησε αυτή την αίγλη μέχρι το 828 μ.Χ, οπότε και καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς. Η πόλη μετά την καταστροφή της δεν κατοικήθηκε ξανά.

Οι ανασκαφές που έγιναν έφεραν στο φως ένα μόνο μέρος από την αρχαία πόλη. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν η παλιά ακρόπολη και το κοίλο θεάτρου. Στη νότια πλευρά του δρόμου, προς την Φαιστό, βρίσκεται το πραιτώριο που ήταν η έδρα του Ρωμαίου διοικητή. Στα δυτικά του πραιτωρίου υπάρχει ο ναός του Πύθιου Απόλλωνα (7ος αι.π.Χ), ενώ βόρεια και νότια απ' αυτόν υπάρχουν θέατρο και ο ναός της Ίσιδος και του Σεράπη αντίστοιχα.
Πιο νότια βρίσκουμε το αμφιθέατρο, τα στάδιο του 2ου αι. π.Χ. κ.α

Στα βόρεια του ίδιου δρόμου (προς την Φαιστό) υπάρχουν τα ερείπια της αγοράς, ο ναός του Ασκληπιού στον οποίο βρέθηκε το άγαλμα του Ασκληπιάδη (Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου), και τέλος το περίφημο ωδείο που στον τοίχο που υπάρχει πίσω του βρέθηκε η επιγραφή με τους Νόμους της Γόρτυνας. Σήμερα σώζονται τέσσερις σειρές από τις πολύτιμες ενεπίγραφες αυτές πέτρες που αποτελόυν κειμήλια για τη μελέτη του Δικαίου της εποχής εκείνης. Είναι γραμμένες σε Δωρική διάλεκτο "βουστροφηδόν", δηλαδή η ανάγνωση της πρώτης σειράς γίνεται από δεξιά προς τα αριστερά και της επόμενης από τα αριστερά προς τα δεξιά. Το περιεχόμενο τους είναι κανόνες πολιτικής δικονομίας, οικογενιακού, αστικού, αγροτικού και εμπορικού δικαίου. Στους Νόμους της Γόρτυνας δεν συμπεριλαμβανόταν η θανατική ποινή αλλά ούτε και οι υπόλοιπες ποινές ήταν βάρβαρες.

Επίσης στον αρχαιολογικό χώρο της Γόρτυνας λειτουργεί μουσείο όπου εκτίθονται ευρήματα της περιοχής.