Τοπική Αρχιτεκτονική

Εκτός από τις μεγάλες πόλεις, υπάρχουν πολλά χωριά και οικισμοί που στην πλειοψηφία τους βρίσκονται στα ορεινά του νησιού. Τα σπίτια εκεί είναι αμφιθεατρικά κτισμένα στις πλαγιές και στις κορυφές. Η αμφιθεατρική διάταξη ακολουθεί το σχήμα του λόφου και αναπτύσσεται γύρω από την εκκλησία, την πλατεία ή το καφενείο. Οι οικισμοί ανάλογα με το πού είναι κτισμένοι χωρίζονται σε τρεις γειτονιές : Πανωχώρι, Μεσοχωριά και Κατωχώρι. Οι οικισμοί είναι κτισμένοι πυκνά λόγω των πειρατικών επιδρομών, που επίσης είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν έχουμε στο νησί παραθαλάσσιους οικισμούς μέχρι το μέσο του 19ου αι. Μετά τον 19ο αιώνα άρχισαν να κτίζονται οι πρώτοι παραλιακοί οικισμοί που σήμερα ο αριθμός τους είναι πολύ μεγάλος και παίζουν σημαντικό ρόλο στον τουρισμό του νησιού.

Από το 15ο έως το 17ο αιώνα, εποχή ειρήνης για την Κρήτη, κατασκευάστηκαν τα πιο σημαντικά κτίσματα της κρητικής αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής. Η "Γαληνότατη Δημοκρατία της Βενετίας" , από τα πρώτα χρόνια κατάκτησης της Κρήτης, οχυρώνει το νησί έτσι ώστε να διασφαλίσει την ακεραιότητα της κτήσης της. Επίσης κατασκευάζει μεγαλόπρεπα δημόσια κτίρια και πολυτελείς κατοικίες. Τα έργα αυτά ανέλαβαν να τα σχεδιάσουν και να τα εκτελέσουν έμπειροι Ιταλοί μηχανικοί, έτσι έχουμε την οχύρωση της Κάντιας, την οχύρωση του Ρεθύμνου, την οχύρωση των Χανίων, την Φορτέτσα Ρεθύμνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι χρειάστηκαν 100 ολόκληρα χρόνια για να κτιστούν τα τείχη της Κάντιας. Επίσης για την ολοκλήρωση της άμυνας του νησιού κτίζονται φρούρια (Castelli) σε στρατηγικές θέσεις. (Γραμβούσα, Σπιναλόγκας, Φραγκοκάστελου)

Περνώντας στην αρχιτεκτονική των σπιτιών της Κρήτης βλέπουμε ότι το αστικό σπίτι έχει σχήμα Π ή Γ με εσωτερική αυλή και αποτελείται από το ισόγειο ή κατώγι, το μεσοπάτωμα ή μετζάο, και τέλος το ανώγι ή όροφο. Στο κατώγι υπήρχαν οι αποθήκες του σπιτιού, το μετζάο χρησιμοποιούταν κυρίως σαν επαγγελματική στέγη ενώ το ανώγι ήταν το κυρίως σπίτι με τις κάμαρες (υπνοδωμάτια), τη σάλα και του βοηθητικούς χώρους.

Το λαϊκό αγροτικό σπίτι είναι κατασκευασμένο από πέτρα, ξύλο και χώμα με λιτό χαρακτήρα. Το χρώμα του είναι προσαρμοσμένο με αυτό του περιβάλλοντος αφού οι Κρητικοί άρχισαν να βάφουν και να ασβεστώνουν τα σπίτια τους αργότερα. Τα χρώματα που επικρατούσαν ήταν ώχρα, γαλάζιο ή και ροζ. Σε κάθε αγροτικό σπίτι υπάρχει τζάκι συνήθως γωνιακό που χρησιμεύει για μαγείρεμα αλλά και σαν εστία θέρμανσης. Χαρακτηριστικό της αρχιτεκτονικής του νησιού είναι το "καμαρόσπιτο", σπίτι με μια κάμαρα που το χωρίζει σε δύο μέρη. Με τον καιρό το καμαρόσπιτο εξελίσσεται και έχουμε την προσθήκη άλλης μιας κάμαρας με αποτέλεσμα να έχουμε το δικάμαρο σπίτι. Στην συνέχεια έχουμε την πρόσθεση κι άλλων κτισμάτων σε σχήμα Γ και το αποτέλεσμα είναι το σπίτι να γίνει διώροφο. Κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας το αστικό σπίτι στα Χανιά, το Ρέθυμνο, το Ηράκλειο και τη Σητεία δέχονται παρεμβάσεις. Μία από αυτές είναι το "σαχνισί" το οποίο είναι ένας ξύλινος εξώστης στον όροφο.